Heeft 0,6 tot 0,8 keer de zoetende kracht van gewone suiker.
Erythritol is een zoetstof met E-nummer E968 die behoort tot de polyolen (suikeralcoholen) [1]. Polyolen worden ook wel extensieve, vul- of bulkzoetstoffen genoemd. De zoetkracht van erythritol is ongeveer 0,6 - 0,8 keer van die van suiker, zonder nasmaak en vrijwel zonder calorieën (0,2 kcal/g) [2]. Van nature zit het onder andere in fruit (meloen, peer, druif) en gefermenteerde voedingsmiddelen waaronder kaas, wijn en soja-saus (zie tabel 1) [3-6]. Het lichaam maakt het ook in kleine beetjes zelf aan en het is terug te vinden in bloed en urine [7, 8].
Voedingsmiddel | Hoeveelheid erythritol |
Appel | n.d. |
Banaan | n.d. |
Goudse kaas | n.d. |
Kers | n.d. |
Bier | Spoortjes |
Peer | 0-40 mg/kg |
Druif | 0-42 mg/kg |
Meloen | 22-47 mg/kg |
Wijn | 170-300 mg/l |
Sherry | 70 mg/l |
Brie | 560 mg/kg |
Sojasaus | 910 mg/l |
Miso (sojabonenpasta) | 1.310 mg/kg |
Camembert | 1.460 mg/kg |
Japanse sake | 1.550 mg/l |
Tabel 1: Overzicht van de hoeveelheid erythritol die van nature in sommige voedingsmiddelen zit [3-6]. n.d. = niet detecteerbaar.
De hoeveelheid erythritol in fruit en gefermenteerde voedingsmiddelen is te klein om het kostenefficiënt eruit te isoleren en als zoetstof te gebruiken [9]. Het kan ook chemisch gemaakt worden, maar ook dat blijkt niet kostenefficiënt te zijn. In de jaren '50 werd ontdekt dat gisten en gistachtige schimmels, en later ook bacteriën, via fermentatie van bijvoorbeeld glucose en suiker, erythritol konden produceren. Het hoefde alleen nog maar gezuiverd en gedroogd te worden waarbij een poeder ontstond dat bijna hetzelfde smaakte als suiker, maar 0,6 - 0,8 keer zo zoet is. Op deze manier wordt nu op grote schaal erythritol geproduceerd.
Omdat erythritol in de natuur voorkomt, beschouwt de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) microbieel geproduceerde erythritol als een natuurlijke zoetstof [2]. Er is echter geen definitie van een ‘natuurlijke zoetstof’, waardoor de meningen daarover kunnen verschillen.
Erythritol bestaat uit vier koolstofatomen, waardoor het kleiner en lichter is dan andere polyolen zoals xylitol (5 koolstofatomen), sorbitol (6 koolstofatomen) en mannitol (6 koolstofatomen). Erythritol wordt daardoor sneller en vollediger in het bloed opgenomen en geeft minder snel darmklachten dan de grotere polyolen. Ongeveer 78%–92% wordt na inname snel door de dunne darm opgenomen waarna het grotendeels onveranderd met de urine het lichaam verlaat. Een klein deel komt in de dikke darm terecht waar het mogelijk door darmbacteriën wordt gefermenteerd tot korteketenvetzuren. Of dat laatste gebeurt, is echter nog niet helemaal duidelijk omdat studies daar niet altijd aanwijzingen voor vinden [10, 11].
Hoewel erythritol al in 1848 was ontdekt in een schimmel (Roccella Montagnei), door de Britse scheikundige John Stenhouse (1809-1880) [12], duurde het nog tot 1990 voordat het voor het eerst in Japan op de markt kwam. Momenteel is erythritol in meer dan 60 landen over de hele wereld goedgekeurd en op de markt gebracht waaronder de Verenigde Staten, Canada, Japan, China, Korea, India, Australië [13]. Voor Europa is de Europese Commissie verantwoordelijk voor de toelating van voedseladditieven, waaronder zoetstoffen. De European Food and Safety Authority (EFSA) heeft daarbij een adviserende taak en doet daarvoor uitgebreid onderzoek naar de veiligheid.
2003 – Erythritol goedgekeurd in Europa, behalve voor gebruik in niet-alcoholische dranken
In 2003 heeft het Europese Scientific Committee on Food (SCF) naar de veiligheid van erythritol gekeken [14]. Dit was de voorloper van de huidige EFSA. Ze concludeerde dat erythritol veilig is voor gebruik in levensmiddelen (<25 gram/dag). Dranken vielen daar toen nog niet onder omdat werd aangegeven dat de laxatiedrempel dan overschreden zou kunnen worden, vooral bij jonge mensen. Die drempel ligt voor erythritol echter wel hoger dan voor andere polyolen. De Europese Commissie heeft het advies van de SCF overgenomen en erythritol E-nummer E968 gegeven.
2015 – Erythritol ook goedgekeurd in Europa voor gebruik in niet-alcoholische dranken
In 2015 heeft de EFSA naar de veiligheid van erythritol gekeken met betrekking tot de voorgestelde uitbreiding van het gebruik van erythritol in niet-alcoholische dranken [13]. Ze bevestigde de veiligheid en concludeerde dat erythritol via niet-alcoholhoudende dranken met een maximumgehalte van 1,6% geen laxatieproblemen geeft.
2023 – Herevaluatie van de veiligheid van erythritol
Op grond van de Europese verordening 257/2010 is de EFSA verplicht om alle voedingsadditieven die vóór 20 januari 2009 in Europa zijn toegelaten opnieuw te evalueren wat veiligheid betreft. In 2023 is dat voor erythritol gebeurd [15]. In die uitgebreide herevaluatie is geen bewijs gevonden dat erythritol het DNA van cellen beschadigt en een effect op de bloedsuikerspiegel heeft. Ook vonden ze geen bewijs dat erythritol het risico op hart- en vaatziekten en daaraan gerelateerde ziekten verhoogt en de productiewijze was veilig. De laagste hoeveelheid erythritol waarbij geen diarree ontstaat werd vastgesteld op 500 mg per kg lichaamsgewicht per dag. De EFSA vond dit het meest kritische eindpunt, waardoor ze dit hebben overgenomen als Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI).
Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI) van erythritol
De ADI van erythritol is vastgesteld op 500 mg/kg lichaamsgewicht per dag [15]. Dat betekent dat iemand van 70 kg iedere dag tot 35 gram erythritol veilig kan binnenkrijgen. Dat is meer dan wat bij intensieve zoetstoffen wordt aanbevolen. Iemand van 70 kg kan bijvoorbeeld dagelijks tot 2,8 gram aspartaam veilig binnenkrijgen. Dat komt omdat erythritol (polyolen) een veel lagere zoetkracht hebben dan intensieve zoetstoffen en er niet eerder bijwerkingen optreden.
Gebit
Erythritol is tandvriendelijk. Vergeleken met sorbitol en xylitol vermindert het tandplak en het risico op tandcariës [2, 16]. In Europa is voor xylitol, sorbitol, mannitol, maltitol, lactitol, isomalt, erythritol, sucralose, polydextrose, D-tagatose en isomaltulose de volgende gezondheidsclaim toegestaan [17]:
“De consumptie van levensmiddelen/dranken die <naam zoetstof> in plaats van suiker bevatten, draagt bij tot de instandhouding van de mineralisatie van de tanden.”
Bloedglucose- en insulinespiegel
Studies bij deelnemers met en zonder overgewicht en met en zonder diabetes type 2 laten zien dat acute doses erythritol (20-75 g) geen invloed hebben op de bloedglucose- en insulinespiegel [2]. De glycemische index is daardoor 0 (nul). In Europa is voor xylitol, sorbitol, mannitol, maltitol, lactitol, isomalt, erythritol, sucralose, polydextrose, D-tagatose en isomaltulose de volgende gezondheidsclaim toegestaan [17]:
“De consumptie van levensmiddelen/dranken die <naam zoetstof> in plaats van suiker bevatten, leidt tot een lagere bloedglucosestijging na de consumptie daarvan in vergelijking met suikerhoudende levensmiddelen/dranken.”
Lichaamsgewicht
Er zijn onvoldoende goede studies om iets te kunnen zeggen over het effect van erythritol op het lichaamsgewicht [2]. Er wordt wel gevonden dat erythritol tot een toename van de darmhormonen GLP-1, PYY en CCK leidt [2, 17]. In theorie kan dit zorgen voor een vertraagde maaglediging en een lagere energie-inname [18]. Studies moeten dit nog bevestigen.
Risicofactoren voor hart- en vaatziekten
Er zijn onvoldoende goede studies die bewijzen dat erythritol het risico op hart- en vaatziekten verhoogt [2]. Er worden wel aanwijzingen gevonden voor een gunstig effect op de bloedvatwand [19] en op de gemiddelde bloedglucosewaarde in de laatste 2-3 maanden (HbA1c) [20].
Erythritol in het bloed als risicofactor voor ziekten?
In observationele studies worden associaties gevonden tussen een hogere concentratie erythritol in het bloed en een verhoogd risico op buikvet, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten [21-24]. Dat klinkt paradoxaal omdat meestal gunstige tot neutrale effecten worden gevonden. In deze studies is echter alleen naar de concentratie erythritol in het bloed gekeken en of er een associatie is met het risico op ziekten. Er is niet naar de inname van erythritol als zoetstof gekeken. Een hogere concentratie erythritol in het bloed hoefde dus niet te komen door een hogere inname van erythritol. Bovendien zijn de studies vaak uitgevoerd in een periode waarin erythritol nog niet of nog maar kort op de markt was. Daardoor is het onmogelijk of erg onwaarschijnlijk dat de hogere concentratie erythritol in het bloed door de zoetstof erythritol kwam. In ieder geval zijn deze studies niet in staat om erythritol daarvoor als oorzaak aan te wijzen. De EFSA kwam in de herevaluatie uit 2023 ook tot die conclusie [15]. In 2024 is een studie gepubliceerd waarin op basis van genetische variatie is onderzocht of er een oorzakelijk verband bestaat tussen erythritol in het bloed en de nuchtere bloedglucosespiegel, HbA1c en nierfunctie en het risico op coronaire hartziekten, diabetes type 2 en chronische nierziekten [25]. Dit werd niet gevonden.
Een alternatieve verklaring is dat de oorzaak bij een ontregeling van de eigen (endogene) productie van erythritol ligt. Die ontregeling kan veroorzaakt zijn door een verstoorde glucosehuishouding, insulineresistentie, obesitas, te veel buikvet en/of (pre)diabetes type 2 [26]. Dat zijn allemaal risicofactoren voor hart- en vaatziekten en/of diabetes type 2. Een grote hoeveelheid (endogeen geproduceerd) erythritol in het bloed zou dan slechts een marker zijn van een verstoord glucosemetabolisme, insulineresistentie en/of (pre)diabetes type 2 en niet de oorzaak. Dit moet nog wel verder onderzocht worden.
Erythritol mag aan uiteenlopende voedingsmiddelen worden toegevoegd. Het is terug te vinden in onder andere snoepgoed, chocolade, suikervrije kauwgom, light drank, jam, koekjes, desserts, maaltijdvervangers en als tafelzoetstof [15].
Erythritol is goed oplosbaar in water, kan goed tegen verhitting en is stabiel bij uiteenlopende temperaturen en pH-waarden [15]. De structuur en organoleptische (dat wat je met je zintuigen kunt beoordelen, zoals ruiken en zien) en fysische eigenschappen zijn vergelijkbaar met die van suiker. Dat maakt erythritol erg geschikt om suiker mee te vervangen, ook in gebakken producten die aan hoge temperaturen worden blootgesteld [27].
Erythritol (en andere polyolen) heeft de eigenschap om de wateractiviteit van een product een beetje te verlagen [27, 28]. Dat betekent dat er minder vrij water (vrije, ongebonden watermoleculen) in het product aanwezig is. Dat zou in theorie kunnen bijdragen aan een verlenging van de houdbaarheid, aangezien bacteriën en schimmels vrij water nodig hebben om te kunnen groeien. Gebonden water is niet beschikbaar voor bacterie- en schimmelgroei. Voor brood met andere polyolen (glycerol, sorbitol, mannitol) werd de houdbaarheid op basis van vochtgehalte, wateractiviteit en vrije vetzuren verlengd van 4 tot 10 dagen [29] en ook bij koekjes met xylitol werd een verlenging van de houdbaarheid gevonden [30].
In recepten kun je erythritol op dezelfde manier als suiker gebruiken. Omdat het wat minder zoet is dan suiker kun je er ongeveer 1,3 keer meer van gebruiken. Voor kant- en klaar producten en halffabricaten zoals bakmixen die gezoet zijn met erythritol staat vaak op het etiket vermeld hoe je deze het best in het recept kunt gebruiken. Het kan ook zijn dat er naast erythritol ook andere zoetstoffen aan zijn toegevoegd zoals stevia en xylitol, waardoor de hoeveelheid erythritol lager kan zijn.