Monk fruit (Monniksfruit)

Monk fruit als zoetstof is 100-250 keer zoeter dan gewone suiker

Monk fruit is de vrucht van de plant ‘Luo Han Guo’ (Siraitia grosvenorii). De naam zou zijn afgeleid van boeddhistische monniken (monks) die de vrucht zo’n 800 jaar geleden voor het eerst ontdekten. Van oorsprong groeit de plant in de berggebieden van Guangxi in Zuid-China. Het is een klimplant uit de komkommerfamilie (Cucurbitaceae) waar kleine, ronde vruchten aan groeien met een diameter van 4-8 cm. Vers zijn ze groen en als ze uitdrogen worden ze bruin. De uitgedroogde, bruine vrucht wordt het meest gebruikt voor verdere bewerking.

De zoete smaak van de vrucht komt van een groep stoffen die mogrosiden worden genoemd. Mogroside V is daarvan de belangrijkste. Scheikundig gezien bestaan mogrosiden uit een ruggengraat van mogrol waaraan één tot meerdere glucosemoleculen is/zijn gebonden (zie figuur 1). De verse vruchten bestaan voor 0,55-0,65% uit deze mogrosiden en de gedroogde vruchten voor ca. 2,5% [1].

Figuur 1: Structuurformule van mogroside V met mogrol als ruggengraat (rood omkaderd) en daaraan gebonden vijf glucosemoleculen.

Monk fruit in verschillende verschijningsvormen

Monk fruit kun je op verschillende manieren in voedsel tegenkomen. Als zoetstof, als waterig aftreksel (infusion) en als vruchtensapconcentraat. Monk fruit als zoetstof en vruchtensapconcentraat zijn niet toegelaten in Europa als waterig aftreksel wel.

Monk fruit als zoetstof – niet toegelaten in Europa

Door in de fabriek het water en de suiker uit de vrucht te halen, ontstaat er een extract (poeder) met hoge concentraties mogroside V (20-95%). Dit is een zoetstof met een wat bittere nasmaak die als voedingsadditief wordt geclassificeerd, geen calorieën bevat en geen effect heeft op de bloedsuiker- en insulinespiegel.
Monk fruit als zoetstof wordt gezien als een novel food (nieuw voedingsmiddel). Dat zijn voedingsmiddelen (of ingrediënten) die niet vóór 15 mei 1997 binnen de Europese Unie als voedingsmiddel werden verkocht. Voordat een novel food op de Europese markt verkocht mag worden, moet de veiligheid zijn aangetoond. De ’European Food and Safety Authority’ (EFSA) heeft in 2019 naar de veiligheid van monk fruit als zoetstof gekeken, maar had onvoldoende informatie om de veiligheid te kunnen garanderen [1]. In Europa is monk fruit als zoetstof daarom niet toegelaten. In Amerika, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, China en Japan is de zoetstof wel veilig bevonden en toegelaten [2].

Monk fruit als waterig aftreksel – wel toegelaten in Europa

De vrucht kan ook worden fijngemaakt en in heet water worden gedaan waardoor een waterig aftreksel ontstaat met een zoete smaak (infusion). Dit is niet hetzelfde als de zoetstof omdat er geen hoge concentratie van mogroside V ontstaan.
Voorheen werd een waterig aftreksel van monk fruit ook als een novel food gezien. Onder andere door instanties in het Verenigd Koninkrijk, de ‘Food Standards Agency’ (FSA) en de ‘Food Standards Scotland’ (FSS). Aangezien er geen positieve veiligheidsbeoordeling was, waren ook die aftreksels niet toegelaten. Een fabrikant was het daar echter niet mee eens en is naar de rechter toe gestapt. Die oordeelde in maart 2024 dat er voldoende bewijs is dat waterige aftreksels van monk fruit al vóór mei 1997 in significante hoeveelheden werden geconsumeerd in het Verenigd Koninkrijk en Europa [3]. Sindsdien zijn waterige aftreksels van monk fruit geen novel food meer in het Verenigd Koninkrijk en mogen fabrikanten het als ingrediënt gebruiken om hun producten mee te zoeten [4].
De ‘Food Safety Authority of Ireland’ (FSAI) heeft deze beslissing op 2 oktober 2024, als lid van de Europese Unie, overgenomen [5]. Dat heeft ertoe geleid dat in heel Europa de waterige aftreksels van monk fruit geen novel foods meer zijn en zijn toegelaten [6, 7].

Monk fruit als vruchtensapconcentraat – niet toegelaten in Europa

Van monk fruit kan ook een dik fruitsapconcentraat gemaakt worden waar de suikers zijn uitgehaald en dat een zoetkracht heeft die 15-20 keer sterker is dan die van tafelsuiker. Het bevat geen calorieën en kan net als suiker gebruikt worden om producten mee te zoeten [8, 9]. In Europa is dit vruchtensapconcentraat echter niet toegelaten omdat het als novel food wordt beschouwd zonder positieve veiligheidsbeoordeling. De Food and Drug Administration (FDA) heeft het wel veilig bevonden waardoor het in Amerika wel is toegelaten [10].

De ADI van monk fruit

Alleen voor stoffen die niet van nature in onze voeding voorkomen, maar daar bewust aan worden toegevoegd én veilig zijn bevonden, kan een ‘Aanvaardbare Dagelijkse Inname’ (ADI) worden opgesteld. Voor monk fruit als zoetstof zou een ADI kunnen worden opgesteld, maar aangezien het niet veilig is bevonden door de EFSA ontbreekt die in Europa. In Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland, waar de zoetstof wel is toegelaten, kon geen ADI worden opgesteld [11, 12]. In Canada is een tijdelijke, informele ADI van 3 mg/kg lichaamsgewicht/dag opgesteld [13].

Wat doet je lichaam met monk fruit?

Het meeste van wat we weten over hoe mogrosiden in het lichaam verwerkt worden, komt van dierstudies (ratten). Het maagzuur en de spijsverteringsenzymen in de dunne darm zijn niet in staat om de mogrosiden af te breken, waardoor ze onveranderd in de dikke darm terechtkomen [14]. De darmbacteriën die daar aanwezig zijn, kunnen de mogrosiden wel afbreken. De glucose-moleculen worden daar van het mogrol-molecuul verwijderd.
In de dikke darm worden de glucose-moleculen niet meer opgenomen. Daar worden ze door darmbacteriën als energiebron gebruikt. Wat overblijft verlaat - samen met het vrije mogrol en de metabolieten daarvan - met de ontlasting het lichaam [14]. Een klein deel van het vrije mogrol wordt opgenomen en wordt via de bloedcirculatie en de nieren met de urine uitgescheiden.

Hoe gezond is monk fruit?

Aan de mogrosiden in monk fruit worden uiteenlopende gunstige eigenschappen toegeschreven [15-17]. Zo zouden ze werken als antioxidant en ontstekingsremmer, de bloedsuikerspiegel verlagen, de lever en zenuwcellen beschermen en kanker remmen. Dit is echter nagenoeg volledig gebaseerd op in vitro- (= proeven in een reageerbuis) en dierstudies en moet nog in mensen worden bevestigd. 
In twee crossover-studies met gezonde mannen is gevonden dat een light drank gezoet met monk fruit (0,63 g monk fruit-extract met 50% mogroside V) geen effect had op de bloedsuiker- en insulinespiegel [18, 19]. 

Waar mag monk fruit aan worden toegevoegd? 

Buiten Europa (zie boven) mag monk fruit als tafelzoetstof worden gebruikt, al dan niet in combinatie met andere zoetstoffen, zoals erythritol en/of steviolglycosiden (stevia). Daarnaast kan het daar ook aan jam, chocolade, zuivel, brood, koekjes en dranken zijn toegevoegd als (gedeeltelijke) vervanger van suiker.

Hoe kun je monk fruit gebruiken?

Monk fruit kan als tafelzoetstof net als andere tafelzoetstoffen aan uiteenlopende producten worden toegevoegd om producten mee te zoeten waaronder koffie, thee en andere dranken. Het is stabiel bij hoge temperaturen waardoor het gebruikt kan worden in producten die verwarmd moeten worden. In recepten kan het de suiker niet volledig vervangen, omdat het geen volume en textuur aan het product geeft, wat suiker wel doet. Tenzij het een vruchtensapconcentraat is of een mengsel met een andere zoetstof die wel volume geeft zoals erythritol.

Bronnen

1. EFSA FAF Panel (EFSA Panel on Food Additives and Flavourings), Younes M, Aquilina G, Engel K-H, Fowler P, Frutos Fernandez MJ, Fürst P, Gürtler R, Gundert-Remy U, Husøy T, Mennes W, Moldeus P, Oskarsson A, Shah R, Waalkens-Berendsen I, Wölfle D, Degen G, Herman L,Gott D, Leblanc J-C, Giarola A, Rincon AM, Tard A and Castle L, 2019. Scientific Opinion on the safety of use of Monk fruit extract as a food additive in different food categories. EFSA Journal 2019;17(12):5921, 26 pp.
2. https://www.foodstandards.gov.au/sites/default/files/food-standards-code/applications/Documents/A1129%20Approval%20report.pdf
3. https://www.food.gov.uk/other/non-selective-aqueous-decoctions-of-monk-fruit-determination-of-the-status-of-a-novel-food-pursuant-to-article-42-of-assimilated#status Geraadpleegd: 30-10-2024
4. https://caselaw.nationalarchives.gov.uk/ewhc/admin/2024/614 Geraadpleegd: 3-11-2024
5. https://monkfruitcorp.com/wp-content/uploads/FSAI-Press-Release-Final_EU.pdf Geraadpleegd: 3-11-2024
6. https://food.ec.europa.eu/food-safety/novel-food/consultation-process-novel-food-status_en Geraadpleegd: 3-11-2024
7. https://ec.europa.eu/food/food-feed-portal/screen/novel-food-catalogue/search
8. https://www.ulprospector.com/en/na/Food/Detail/2356/999998/Monk-Fruit-Juice-Concentrate  Geraadpleegd: 3-11-2024
9. https://monkfruitcorp.com/monk-fruit-juice-concentrate/ Geraadpleegd: 3-11-2024
10. https://www.fda.gov/food/gras-notice-inventory/agency-response-letter-gras-notice-no-grn-000627 Geraadpleegd: 3-11-2024
11. https://www.foodstandards.gov.au/sites/default/files/food-standards-code/applications/Documents/A1129%20SD1%20at%20approval.pdf Geraadpleegd: 3-11-2024
12. https://www.fda.gov/food/food-additives-petitions/aspartame-and-other-sweeteners-food Geraadpleegd: 3-11-2024
13. https://ilsina.org/safety-assessments-of-low-calorie-sweeteners/ Geraadpleegd: 3-11-2024
14. International Food Information Council (IFIC). Monk fruit sweeteners. https://foodinsight.org/wp-content/uploads/2018/12/IFIC-Monk-Fruit-Sweeteners-CPE-Self-Study-Activity.pdf  Geraadpleegd: 3-11-2024
15. Yeung AWK. Bibliometric analysis on the literature of monk fruit extract and mogrosides as sweeteners. Front Nutr. 2023 Aug 29;10:1253255.
16. Kamal Thakur, Mahinder Partap, Pankaj Kumar, Rajnish Sharma, Ashish R. Warghat. Understandings of bioactive composition, molecular regulation, and biotechnological interventions in the development and usage of specialized metabolites as health-promoting substances in Siraitia grosvenorii (Swingle) C. Jeffrey. Journal of Food Composition and Analysis, Volume 116, 2023.
17. Pandey AK, Chauhan OP. Monk fruit (Siraitia grosvenorii) - health aspects and food applications. Pantnagar Journal of Research 191, Vol. 17(3), September-December, 2019.
18. Tey SL, Salleh NB, Henry CJ, Forde CG. Effects of non-nutritive (artificial vs natural) sweeteners on 24-h glucose profiles. Eur J Clin Nutr. 2017 Sep;71(9):1129-1132.
19. Tey SL, Salleh NB, Henry J, Forde CG. Effects of aspartame-, monk fruit-, stevia- and sucrose-sweetened beverages on postprandial glucose, insulin and energy intake. Int J Obes (Lond). 2017 Mar;41(3):450-457.