Diëtist Liesbeth Libbers heeft haar eigen onderzoeks- en adviesbureau dat gericht is op eetstoornissen, overgewicht en voedingsgerelateerde problematiek. Daarnaast ontcijfert zij wetenschappelijk onderzoek over voeding. Hoe ziet zij de rol van zoetstoffen in een gezonde leefstijl? We vroegen het haar.
Afhankelijk van hoeveel iemand drinkt, kun je gemakkelijk uitrekenen (bijvoorbeeld via de Eetmeter van het Voedingscentrum) hoeveel die persoon bespaart door light / zero frisdranken te nemen. Er komen geregeld mensen in mijn praktijk die dagelijks een liter of meer drinken aan frisdranken en/of energy drinks. Stoppen is vaak geen optie omdat ze water en thee niet lekker vinden of omdat ze gewend zijn om automatisch frisdrank te pakken of omdat ze de smaak van een frisdrank zo lekker vinden. Vaak gaat het dan om cliënten die ook kampen met een ongezond eetpatroon, zoals te weinig beweging en overgewicht. Wanneer ze zoetstoffen gaan gebruiken, dus zero frisdrank, zoetjes in de koffie of light jam, dan merken ze hier in de praktijk bijna niets van qua smaak of hoeveelheid, maar vallen ze wel af. Als een cliënt dit goed te doen vindt, kun je in volgende gesprekken ook gaan praten over verminderen van frisdrank in het algemeen en meer water adviseren. Daarnaast zie je dat ze bewuster worden van hun eigen frisdrankgebruik of overmatig koffiegebruik en gaan ze daarin ook minderen. Het gewichtsverlies is gemakkelijk na te rekenen door de verminderde energie-inname te berekenen en dit naast het gewicht te zetten.
Er zijn diverse studies gedaan naar het gebruik van zoetstoffen en de invloed op het gewicht. Het is echter moeilijk om daaruit conclusies te trekken, omdat het om onderzoeken gaat die gedaan zijn onder mensen met obesitas. Wat dan niet altijd duidelijk wordt gemaakt, is of mensen overgewicht hebben omdat ze zoetstoffen gebruiken of dat zoetstoffen juist gebruikt worden door mensen met overgewicht omdat ze iets aan hun gewicht willen doen. De onderzoekers geven dit zelf ook aan; ze leggen een correlationeel verband, maar benadrukken dat dit geen causaliteit is. Wanneer in studies een afvalprogramma wordt gevolgd, blijkt dat in studies waar de ene groep gesuikerde frisdrank gebruikt en de andere groep frisdrank met zoetstoffen de laatste groep meer afvalt en ook beter in staat is het gewichtsverlies te behouden (zie hiervoor bijvoorbeeld de studie van Miller & Perez, 2014).
Aspartaam is het meest onderzocht en ook het meest verguisd. Als ik hierover vragen krijg van cliënten vraag ik ook hoe ze aan hun informatie komen en wat ze er zelf van vinden. Ik merk vaak dat mensen het verwarrend vinden, maar ook beangstigend. Ze weten niet wat ze moeten geloven, voelen zich schuldig als ze iets nemen waar zulke verhalen over verteld worden en zijn soms zelfs letterlijk bang om ziek te worden omdat ze niet van de frisdrank light af kunnen blijven. Wat schieten mensen hiermee op? Ik vind het belangrijk dat de informatie die gegeven wordt goed onderzocht is, dus via wetenschappelijke studies. Aspartaam is veelvuldig onderzocht en wordt veilig bevonden door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) . Zoetstoffen hebben wel een veiligheidsmarge in de vorm van een Aanvaardbare Dagelijkse Inname, de ADI. Maar dat geldt ook voor veel andere voedingsstoffen. Een overconsumptie van aspartaam is niet goed, maar van vitaminen of zelfs van water ook niet. Het is daarom belangrijk om altijd rekening te houden met de ADI, die voor aspartaam relatief hoog ligt. Voor aspartaam geldt dat mensen met de zeldzame stofwisselingsziekte PKU dit niet mogen gebruiken. Maar zij hebben een heel streng dieet en worden regelmatig gezien door een arts. Voor mensen zonder PKU is aspartaam geen probleem.
Nee, die is per zoetstof verschillend. De hoeveelheden die iemand dagelijks kan gebruiken, zijn dus afhankelijk van het soort zoetstof, maar bijvoorbeeld ook van het lichaamsgewicht. Om die reden is de maximale dosis voor kinderen lager dan voor volwassenen. De zoetstoffen tellen niet bij elkaar op. Dus als je gewend bent om een zoetje met stevia in je koffie te gebruiken en je gebruikt daarnaast een zero frisdrank met daarin aspartaam of acesulfaam-k, dan tellen deze ADI's niet bij elkaar op. Het is niet erg om af en toe boven de ADI uit te komen, omdat deze is berekend op een dagelijks gebruik en dat een leven lang. Om het verlangen naar zoet te verminderen is het wel beter om minder zoetstoffen te gebruiken.
Door suiker te vervangen door zoetstoffen krijgt degene die frisdrank drinkt aanzienlijk minder calorieën binnen. In mijn praktijk heb ik mensen zien afvallen als ze suikerrijke producten vervingen door zoetstoffen (frisdrank, zoetjes in de koffie). Daarnaast is het zo dat zoetstoffen in de mond niet extra worden omgezet in zuren (suiker wordt door mondbacteriën omgezet in zuren), waardoor frisdrank met zoetstoffen minder slecht voor het gebit zijn. Let er wel op dat frisdrank uit zichzelf wel zuren bevatten die schadelijk zijn voor het gebit. Deze zuren werken op het tandglazuur in. Om die reden is het wel wenselijk dat mensen die erg veel frisdrank nemen, zoals de cliënten die ik in de praktijk heb gezien, het gebruik ervan afbouwen, ook als ze zero of light gebruiken.
Wat betreft mensen met diabetes is het zo dat suikerrijke producten, dus ook frisdranken, door de suiker de bloedsuikerspiegel verhogen. Diabetici die insuline spuiten, zullen hier rekening mee moeten houden. Gebruiken zij frisdranken die gezoet zijn met intensieve zoetstoffen dan verhoogt dit de bloedsuikerspiegel niet. Hier zijn verschillende onderzoeken naar gedaan, waarbij frisdranken met zoetstoffen vergeleken zijn met gewone frisdranken, maar ook met dranken als water. Het blijkt dat zoetstofgebruik leidt tot gewichtsverlies als men de gesuikerde frisdrank vervangt door een zero frisdrank. Mensen gaan echter niet meer eten hierdoor, ze krijgen niet meer eetlust en ook wordt de insulineafgifte niet verhoogd door het gebruik van zoetstoffen. (Rogers e.a., 2016)
Voor cliënten die veel frisdrank gebruiken, heeft het mijn voorkeur om dit te vervangen door een zero versie. Maar daarbij bespreek ik met de cliënt altijd dat het beter is om water en thee te gebruiken en frisdrank echt als een uitzondering te gebruiken. Voor cliënten met fors overgewicht en een overmatige frisdrankconsumptie is een zero frisdrank een eerste stap die soms al lastig genoeg is. Wat de cliënt wil en aankan, is m.i. belangrijker dan radicaal stoppen met frisdrank. Het effect van een gesuikerde frisdrank vervangen door één met zoetstoffen is in de praktijk wel direct zichtbaar qua gewichtsverlies.